Τι γίνεται με το Μονοπάτι διάσχισης της Πίνδου;
Καθισμένοι στη σκιά της απειλής θα ήταν πιο ισορροπημένο να συζητούμε, το τι είναι εφικτό να γίνει πάνω σε αυτά τα βουνά.
Η προετοιμασία ενός τόσο μεγάλου μονοπατιού για την διάσχιση της μακροσκελούς οροσειράς της Πίνδου, ήταν και παραμένει μια τεράστια πρόκληση. Οι λόγοι δεν είναι αποκλειστικά τεχνικής φύσεως καθώς αυτό που εμποδίζει την καλή διεξαγωγή δεν αφορά τις δεξιότητες και τις προθέσεις των ανθρώπων που ανέλαβαν να ασχοληθούν με την οργάνωση αυτής της πρωτοβουλίας.
Στην πάροδο του χρόνου καταφέραμε να φροντίσουμε περισσότερα από 300 χιλιόμετρα παραμελημένων μονοπατιών, όμως ποιός νοιάζεται; Παράλληλα παρακολουθούμε την προχειρότητα και την διαπλοκή να κερδίζουν έδαφος και στα ορεινά, ενώ γίνεται αγώνας χαμηλών τόνων για να διεκδικήσουμε σαν γενιά το δικαίωμα πρόσβασης στο σκονισμένο σεντούκι της ιστορίας που θάφτηκε πάνω στα βουνά. Άραγε θα μπορούσαμε να μιλάμε πιο δυνατά;
Τα διάφανα έργα πνοής που προχωρούν προερχόμενα από πρωτοβουλία πολιτών, γίνονται ανταγωνιστικά. Άθελα τους αποκαλύπτουν την ανεπάρκεια του συστήματος και σύντομα περιθωριοποιούνται.
Πρόκειται για μια αδικία, κι έναν μίτο των καιρών που μας έχει βάλει σε δοκιμασίες, που αγγίζουν και ξεπερνούν τα όρια της αντοχής. Συνεχίζουμε μια Οδύσσεια που μας ενέπνευσε, όμως μετά από 6 χρόνια αδιάκοπης προσπάθειας, βαδίζουμε στα βουνά και δεν ξέρουμε αν το επόμενο διάστημα θα τα βρούμε στη θέση τους. Πρωτόγνωρο συναίσθημα φόβου, αν αναλογιστεί κανείς το μέγεθος της καταστροφής. Ο άνθρωπος παρεμβαίνει στη φύση πέρα από κάθε όριο και λογική με πρόσχημα την πρόληψη και την ανάπτυξη.
Έχουν γίνει περιβαλλοντικά εγκλήματα σε όλη την χώρα και συνεχίζουν πλέον απροκάλυπτα ακόμη και στην εμβληματική οροσειρά της Πίνδου. Γιατί να στενάξεις πρώτα; Για το μονοπάτι που θα χάσει την αίγλη του ή για τα παρθένα οικοσυστήματα, που ετοιμάζονται να γίνουν η μπαταρία της Ευρώπης και συνάμα αξιοθέατα για τουρίστες; Πεζοπορία στη φύση, παραδοσιακές τέχνες ή βιομηχανικός τουρισμός σε smart χωριά;
Στο μεταξύ γίνεται ντόρος με ένα σεβαστό πακέτο χρημάτων, που όπου να ναι μοιράζεται στους ορεινούς Δήμους που εστιάζουν στην ανάπτυξη του πεζοπορικού τουρισμού κι όλοι τρέχουν για να μην χαθεί η ευκαιρία να μπουν στην λίστα των ταξιδιωτικών προορισμών.
Αυτό συμβαίνει την στιγμή που οι αιτήσεις πέφτουν βροχή αδιακρίτως, για ανεμογεννήτριες σε κορυφογραμμές, για χερσαία και πλωτά φωτοβολταϊκά και για υδροηλεκτρικούς σταθμούς στα ρέματα, ενώ ετοιμάζονται εκτροπές ποταμών, ασφαλτοστρώσεις δρόμων στα οροπέδια για τουρισμό και ένα σωρό απροκάλυπτα περιβαλλοντικά εγκλήματα με σοβαρό αντίκτυπο στα οικοσυστήματα και φυσικά στην κοινωνία μας που βρίσκεται σε λήθαργο.
Τα νέα παιδιά δίχως δυνατότητα επιλογής, δέχονται μια ραγδαία αλλαγή κι όλοι μαζί έναν νέο τρόπο ζωής καθόλου συμβατό με την βιολογία μας, τα ήθη και τις κοινωνικές ισορροπίες.
Τώρα, όσο αφορά την πρόοδο των εργασιών πάνω στο μονοπάτι και την ελπίδα για ολοκλήρωση, από την αρχή φάνηκε πως εξαρτώνται από πολλούς παράγοντες. Τα προσωρινά κολλήματα και οι τεχνικές δυσκολίες όμως δεν είναι εμπόδια στον σκοπό μας, είναι προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε με ψυχραιμία. Υπάρχουν πραγματικά εμπόδια που μεθοδικά υποβαθμίζουν την ζωή όλων μας, και κατ’ επέκταση καταδικάζουν το μονοπάτι, όπως και κάθε τι καλό θα μπορούσε να ευδοκιμήσει στα ορεινά μας χωριά.
Θα πείτε τώρα ¨καλά δεν το περιμένατε;¨ Ναι, δεν είχαμε ψευδαισθήσεις πως όλα θα είναι ρόδινα, όμως κανείς δεν μπορεί να προβλέψει την μεταβαλλόμενη κλίμακα της διαφθοράς. Παρόλα αυτά, υπάρχουν και φωτεινά παραδείγματα που κάνουν ότι καλύτερο μπορούν και συνεχίζουν, συνεπώς ταυτιζόμαστε και γινόμαστε ένα κύτταρο ελπίζοντας σε μια ανατροπή.
Σχετικά με το μονοπάτι..
Από την ανάληψη αυτής της πρωτοβουλίας ως την πολυπόθητη ολοκλήρωση του διακλαδιζόμενου άξονα διάσχισης της οροσειράς, μεσολαβεί ένα άγνωστο διάστημα χρόνου, και σκληρή δουλειά. Στην προκειμένη περίπτωση ισχύει γιατί η πρόοδος έρχεται κατά κύριο λόγο με προσφορά της ομάδας και την υποστήριξη των εθελοντών φίλων του Μονοπατιού, όσο αυτή υπάρχει κι επαρκεί.
Αν γυρεύαμε οικονομική υποστήριξη από τους αρμόδιους κρατικούς φορείς, θα μιλούσαμε με άλλους όρους ή μάλλον θα κρυβόμασταν σιωπηλοί στην αγκαλιά της ντροπής. Η προσπάθεια γίνεται χωρίς δεσμούς εξάρτησης για λειτουργικούς και ηθικούς λόγους. Θα θέλαμε, αν ολοκληρωθεί να είναι κομμάτι όλων μας και να ενεργοποιήσει έναν δραστικό τρόπο μεταχείρισης των μονοπατιών και του περιβάλλοντος ευρύτερα.
Κόντρα στον ανήφορο με χιονοθύελλα το μονοπάτι δηλαδή, όμως δεν γίνεται αλλιώς.
Είναι κρίμα να τα αμελούμε. Υπάρχουν τα μονοπάτια. Είναι εκεί έξω παρατημένα στην ησυχία τους, όμως έγιναν για κάποιον σκοπό. Οι λόγοι χρήσης των μονοπατιών ανά τους αιώνες αλλάζουν, όμως υπάρχει για κάθε χρήστη, από τα πρώτα βήματα του ανθρώπου πάνω στην Γη μέχρι σήμερα μια κοινή συνισταμένη, η ανάγκη!
Είναι ευρέως γνωστό ότι ζούμε σε μια όμορφη και πολιτισμικά προικισμένη χώρα με σεβαστό βουνίσιο εμβαδό, που υστερεί σε κατάλληλα δίκτυα πεζοπορίας, πρακτικές διαχείρισης και βιωσιμότητας, διάσωση, και λοιπές υποδομές περιήγησης στην φύση που να τηρούν τις προδιαγραφές ασφαλείας. Ωστόσο, στην ραχοκοκαλιά της Πίνδου υπάρχουν μονοπάτια αιώνων, θολά κοσμήματα που άλλοτε αποτελούσαν τον συνδετικό κρίκο ενός ορεσίβιου Γένους. Τα έχει φθείρει ο χρόνος, όμως υπάρχουν και προσμένουν υπομονετικά για λίγη φροντίδα, ώστε να αναβιώσουν και να μας αποκαλύψουν τις πτυχές της ιστορίας και την σοφία της ακούραστης φύσης.
Λίγο από τα χρονικά της πρωτοβουλίας..
Όσο αφορά εμάς, μια μικρή ομάδα ανθρώπων που βρήκε σκοπό, δεν ξεπηδήσαμε ξαφνικά. Υπήρχε παρελθόν στην Πίνδο και προηγήθηκε αρκετή προετοιμασία στο πεδίο, όπου συναντήσαμε τα απομεινάρια ενός παραμελημένου ορεινού πολιτισμού και τους τελευταίους φύλακες της πίστης να μην το βάζουν κάτω. Φάγαμε από το ψωμί τους κι ακούσαμε τον προβληματισμό τους. Οι αφορμές πολλαπλασιάστηκαν μετά από τόσο χρόνο στα βουνά και οι προτροπές για ανάληψη της πρωτοβουλίας, έγιναν πάρα πολλές.
Η ανακοίνωση της ιδέας διάνοιξης και σηματοδότησης του πεζοπορικού άξονα διάσχισης της Πίνδου, που θα βασίζονταν στο πολυετές συγγραφικό έργο του Tim Salmon δεν πέρασε απαρατήρητη. Ένα τέτοιας κλάσης μονοπάτι είναι πόθος για αρκετούς ανθρώπους. Το μονοπάτι μπορεί να λειτουργήσει ως μέσο ηθικής και οικονομικής ανάτασης για όσους παραμένουν στα βουνά κι οχυρό για την προστασία της οροσειράς.
Δεν μιλάμε μόνο για διαδρόμους μέσα στο δάσος και ορειβατικά μονοπάτια. Μιλάμε για ατελείωτες λιθοδομές και γεφύρια, τα δημόσια έργα της εποχής, που άλλοτε σύνδεσαν τον κόσμο μας!
Σήμερα στέκουν μισογκρεμισμένες φιγούρες στις πλαγιές των βουνών, πνιγμένες από την πυκνή βλάστηση ή θαμμένες κάτω από τις φερτές ύλες που με τα χρόνια συσσωρεύτηκαν στους διαδρόμους τους. Δραματικές εικόνες. Έγιναν αμέτρητα ταξίδια για τον εντοπισμό τους.
Ίσως θα έπρεπε η επικοινωνία να είναι πιο αποκαλυπτική μετά από τόσα ευρήματα, ώστε να παρακινεί περισσότερο. Όμως που να ενημερώσεις πρώτα και πόσο συχνά άμα σε βρίσκει η νύχτα κατάκοπο να πλαγιάζεις σε ένα αντίσκηνο ή κάτω από τα δέντρα; Δεν υπάρχει παντού σήμα, κι όταν το πιάνεις θες απλά να πεις μια καληνύχτα στους δικούς σου που είναι μακριά. Εκτός αυτού θες να δεις και τα άστρα, το κέρδισες με το σπαθί σου.
Χρειάζεται ένας έμπειρος ανταποκριτής κάθε φορά στο πεδίο και κατάλληλα εργαλεία, κάτι που συμβαίνει ενίοτε, όμως πρώτες προτεραιότητες είναι η διαβίωση στο βουνό 200+ ημέρες το χρόνο, συν τα τεχνικά και θεσμικά θέματα που αφορούν την σύνθεση και σταδιακή αποκατάσταση του μονοπατιού. Μοιραία η επικοινωνία μένει σε δεύτερο χρόνο θέλοντας και μη.
Το μεγάλο πρόβλημα..
Ηλίου φαεινότερο, ήταν τα τελευταία χρόνια πως υπήρχε προδιάθεση για διευθέτηση του ¨ενεργειακού ζητήματος¨ απειλώντας τα βουνά με εγκατάσταση σταθμών παραγωγής ρεύματος, και ενός πρόχειρου μοντέλου τουριστικής αξιοποίησης που σηκώνει αρκετή κουβέντα ακόμη. Για ενίσχυση του πρωτογενή τομέα και προστασία των οικοσυστημάτων, δεν υπάρχει μέριμνα. Τι να σου κάνουν οι παραδοσιακές τέχνες, οι βοσκότοποι, οι φάρμες, τα τυροκομεία, τα μποστάνια; Κάμποσοι πλέον θεωρούν πως η χειρονακτική εργασία στην ύπαιθρο είναι μια παλιά σκονισμένη υπόθεση, ενώ ο τουρισμός του τύπου «ανοίξαμε και σας περιμένουμε» και οι επενδύσεις σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας είναι το μέλλον.
Το πώς διεξάγεται ο τουρισμός σε βιομηχανοποιημένο πεδίο που δεν παράγει τίποτα άλλο από ρεύμα και κατολισθήσεις, θα το μάθουμε αργά ή γρήγορα. Για τις επιπτώσεις όμως στο περιβάλλον έχουμε ήδη εικόνα, γνώση και αντίθετη γνώμη. Τα βήματα έγιναν ξεκάθαρα, κι έπρεπε να βγούμε από τα καλούπια και να αγωνιστούμε για τα παιδιά μας και όλους τους έμβιους οργανισμούς που θυσιάζονται καθημερινά στον βωμό αυτής της ανάπτυξης.
Παρόλα αυτά στον σχεδιασμό του Pindus Trail εντάχθηκαν 800+ χιλιόμετρα ορεινών μονοπατιών που παρέμειναν για δεκαετίες κατά το μεγαλύτερο ποσοστό εκτός χρήσης και ασυντήρητα. Τα 630 κατά άξονα και τα υπόλοιπα σε διακλαδώσεις του ίδιου άξονα για δυνατότητα επιλογής, και την ένταξη επιπλέον χωριών στο αυτοσχέδιο ανάκαμψης. Έτσι γεννήθηκε μια τεράστια πρόκληση, ένα μεγάλο στοίχημα για την γενιά μας να διατηρήσει μέρος της πολιτιστική της κληρονομιάς και να προστατέψει τη φύση.
Όραμα ή ανάγκη;
«Η διάσχιση της Πίνδου» Όνειρο για πολλούς, μια περιπέτεια βιωματικού χαρακτήρα στις μέρες μας με ποικίλο ιστορικό υπόβαθρο!
Στην ομάδα της πρωτοβουλίας συμμετείχαν άνθρωποι σχετικοί με το βουνό σε διάφορα επίπεδα κι αντικείμενα, ο καθένας από το μετερίζι του. Ιδρύσαμε μια κοινωνική συνεταιριστική επιχείρηση για να διεκδικήσουμε νόμιμα το δικαίωμα επέμβασης στα μονοπάτια και όχι κερδοσκοπικά. Μισό αιώνα πριν, όταν ο Tim ξεκίνησε να περπατά στα Ελληνικά βουνά για να συλλέξει υλικό και να περιγράψει την διάσχιση της Πίνδου, τα μονοπάτια ήταν απολύτως λειτουργικά και πολυσύχναστα από τον ντόπιο πληθυσμό, σήμερα πως να τα συντηρήσεις; Δυστυχώς σταδιακά εγκαταλείφθηκαν κι έκλεισαν, ενώ κάποια από αυτά έγιναν χωματόδρομοι, μπαζώθηκαν ή ασφαλτοστρώθηκαν.
Δεδομένης της αλλαγής που ήρθε με τα χρόνια, χρειάστηκε να γίνουν συμπληρωματικά έρευνες εντοπισμού επιπλέον μονοπατιών για βελτίωση και επιμήκυνση της χάραξης. Αξιολογήσαμε τον όγκο εργασίας και αποφασίσαμε ότι είναι ανθρωπίνως δυνατό αν πάρουμε το ρίσκο και την ευθύνη, να μην χαθούν τα μονοπάτια παρασύροντας στην λήθη την ιστορία μας. Ανακαλύπτοντας τους χαμένους αυτούς πολιτισμικούς θησαυρούς και συντηρώντας τους, συνθέτουμε μια σπουδαία διαδρομή, άξια να σταθεί πλάι στα μεγάλα, φημισμένα μονοπάτια μεγάλων αποστάσεων του Κόσμου.
Και αναρωτιέσαι γιατί τόση ασυναρτησία σε αυτό τον τόπο, τι συμβαίνει; Δυστυχώς, όση πρόοδος και να έχει γίνει τα πράγματα δεν εξελίσσονται καλά και ο αγώνας δυσκολεύει. Σήμερα το φυσικό και πολιτισμικό περιβάλλον της Πίνδου, όπως και ολόκληρης της χώρας κινδυνεύει όσο ποτέ, ενώ η ζωή στα ορεινά διακυβεύεται. Πρόσφατα μάλιστα είδαμε και τα πρώτα τμήματα στην σύνθεση του μονοπατιού, σκαμμένα από τις μπουλντόζες (Σαμαρίνα, Περιστέρι, Γράμμος), ενώ η απειλή εξαπλώνεται καθημερινά.
Η πρωτοβουλία είναι καλό να συνεχιστεί και το μονοπάτι της Πίνδου, να γίνει φαρέτρα κατά της περιβαλλοντικής και κοινωνικής υποβάθμισης. Αν υπολογίζουμε να αφήσουμε κάτι ισορροπημένο στα παιδιά μας, χρειάζεται να αγωνιστούμε και να αποδείξουμε ότι η δύναμη του λαού, είναι η μεγαλύτερη!
Για την Γη της Πίνδου, Αποστόλης Τσιμπανάκος